Kadıköy Gazhane’nin bulunduğu alan günümüzde etrafını saran yapılaşmanın arasında görünmüyor.
Endüstriden Kültüre Gazhane, Aydanur Atamdede
“Fosil yakıt kullanımı atmosfere zararlı gazların salınmasına neden olur. Özellikle karbondioksit, sera etkisi yaratarak iklim değişikliğine neden olur. Bu etki küresel ısınmayla birlikte çevre üzerinde ciddi etkiler yaratır. Bunun yanında, fosil yakıt üretimi ve kullanımı sırasında su kaynaklarının kirlenmesi, toprak erozyonu, hava kirliliği gibi çevresel sorunlar da ortaya çıkar.
Fosil yakıt çıkarmak için toprağın kazılması, taşınması ve kullanılması çevreye zarar veren başlıca unsurlardır.”
Kaynak: https://www.dilekasan.com/fosil-yakit-nedir-cevresel-etkileri-ve-alternatif-enerji-kaynaklari/
Taşkömürü’nden havagazı yakıtı üreten Gazhane, 1892 yılında Üsküdar-Kadıköy Gaz Şirket’i Tenviyesi adıyla Osmanlı Devleti’nden imtiyaz sahibi Fransız sanayici Charles Georges tarafından işletilmeye başlar. Zonguldak’tan gelen kömür Kurbağalıdere’den mavnalarla fabrikaya taşınır. O dönem sayfiye yeri olan Hasanpaşa’nın sakinleri Gazhanenin yaydığı duman, toz ve koku nedeniyle mahalleden ayrılmaya başlar.
Birinci Dünya savası sırasında maden kömürü bulmakta zorluk çeken şirket kısa bir kapanma döneminden sonra tekrar açılır ve zeytin çekirdeğinden havagazı üretimine geçilir.
1938’de çıkarılan 3480 sayılı yasayla Gazhane devletleştirilir. 1939 yılında İstanbul Belediyesine devredilir. 1945 yılında itibaren İETT tarafından işletilir.
Hasanpaşa Gazhanesi yarattığı kirliliğin yanı sıra fosil gazların devreye girmesi, işletme maliyetlerinin yükselmesi gibi nedenlerle 1993 yılında kapatılır.
Gazhanenin arazisi bir süre İETT deposu ve garaj, sonra hurdalık, çöplük ve kömür deposu olarak kullanılır. 1994 yılında semt sakinlerinin direnişi ve sivil toplum örgütlerinin mücadelesi sonucunda bu tarihi endüstriyel mekânın yıkımı önlenir ve sit alanı ilan edilir.
İTÜ tarafından hazırlanan restorasyon projesi mimar Afife Batur'un danışmanlığında ve Gülsün Tanyeli ile Kani Kuzucular’ın yürütücülüğünde çok sayıda uzman ve öğrenciyle kolektif bir biçimde gerçekleştirilir ve alan 9 Temmuz 2021 tarihinde Müze Gazhane adıyla, İstanbul’un yeni kültür ve sanat merkezi olarak hizmete açılır.
ENDÜSTRİ MİRASI
20. yüzyılın ikinci yarısında ortaya çıkan ve 1970’lerin sonundan buyana özellikle endüstri devrimini deneyimlemiş ülkelerde özel bir ilgi gören Endüstri Mirası kavramı, son zamanlarda, endüstrileşmenin daha geç ve sınırlı olarak gerçekleştiği ülkelerde de gündeme gelmektedir.
Bu kavramla 1990’larda tanışan ülkemizde Cumhuriyet öncesinden gelen bazı yapıların ve özellikle erken Cumhuriyet dönemindeki sanayileşme hareketi sırasında kurulan fabrikaların koruma altına alınma girişimleri artmaya başlamıştır.
Kültürel sürekliliğin geleceğe yansıması açısından önemli olan sanayi yapıları aynı zamanda söz konusu dönemin mimari ve kültürel geleneğinin de göstergeleridir ve gelecek nesillere sanayileşmenin bu dönemini aktarabilen somut birer kanıt olurlar.
GAZHANE ÇEVRE GÖNÜLLÜLERİ
Gazhane Çevre Gönüllülerinin mücadelesi 1994 yılında Hasanpaşa Gazhanesinin "İdare" tarafından yıkılma girişimleriyle birlikte başladı.
Günümüze kadar gelen bu mücadelede yüz yılı aşkın bir süre havagazı üreten endüstriyel sitin yeniden yapılandırılması, binalara yeni işlevler verilerek restorasyonunun sağlanması ve kente kültür merkezi olarak kazandırılması talep ediliyordu. Aradan geçen 25 yılın ardından çabalar sonuca ulaştı ve farklı yerel yönetimlerle yürütülen çalışmaların ardından bugünkü adıyla "Müze Gazhane" kentin ortasındaki yerini aldı.
Hasanpaşa’da ve çevre mahallelerde yaşayanların da katılımıyla yürütülen bu mücadele “halk”, “akademi” ve “yerel yönetim” birlikteliğiyle sürdürüldü.
Gazhane Çevre Gönüllüleri’nin kurumsal bir yapı olarak değerlendirilmesi, bu mücadele tarihinin önemli parçası olarak taşıdığı anlamın belirginleşmesi ve hak ettiği yeri kazanması için çabalar devam ediyor.
Kaynaklar: https://jag.journalagent.com/planlama/pdfs/PLAN_31_2_151_163.p df
https://www.researchgate.net/publication/
255686097_Endustri_Mirasi_Kavramlar_Kurumlar_ve_Turkiye'deki_Yaklasimlar_Mehmet_Saner
https://tr.wikipedia.org/wiki/Hasanpa%C5%9Fa_Gazhanesi
https://kulturenvanteri.com/tr/yer/hasanpasa-gazhanesi/#17.1/40.997139/29.0434 http://www.mimarlikdergisi.com/index.cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=436&RecID=5397 https://www.aspen.com.tr/blog/130-yillik-miras-muze-gazhane
Gazhane Çevre Gönülüleri Saha Arşınlaması Yüksel Demirtaş anlatımı
1920 Yılları Hasanpaşa Gazhanesi. (Salt araştırma albümü)
Havagazının nasıl elde edildiğini anlatan bir mecmua sayfası (İETT Arşivi) “Karbonlu yakıtların yakılması sonucu oluşan karbondioksit, atmosferin doğal olarak oluşan bir bileşenidir. Ancak atmosferdeki karbondioksit bileşeninin artması, yaptığı sera etkisi ve oksijen bileşimini düşürmesi nedeniyle istenmez. Karbondioksitin yarattığı sera etkisi, dünyanın ısınmasına ve iklimlerin değişmesine neden olmaktadır.” Jmo.org.tr (İnsan Sağlığı ve Kömür-Emine Cicioğlu)
Genç İklim Aktivistleri “iklim krizinin farkına var“, “kömürü, petrolü, gazı yerin altında bırak”, “yok olmadan harekete geç”, “iklim için birleş” diyorlar”.
Fabrika kapanmadan önceki son müdür Türker Erdağ 1952 Bergama doğumlu. Kimya Mühendisi. Çocukları fabrikaya hiç gelmemiş. Havagazında çalıştığı sürede iki kez gaza maruz kalmış birinde zehirlenerek hastanelik olmuş.
Faruk Çelikkıran 76 yaşında 1975-1989 yılları arasında Gazhanede çalışmış. 2 oğlu ve 2 torunu var. Sol görüşlü ve demokratik haklar konusunda hassas olduğunu anlatıyor. Akciğer kanseri tedavisi görüyor, dışarı çok çıkmasa da evinin yakınında bulunan hastane çalışanlarının eylemlerine destek veriyor.
80’lerde Belediye-İş Sendikası seçimleri kazanılmış. Sendika binasında hatıra fotoğrafına poz veriliyor. (Sağ Başta Faruk Çelikkıran)
Faruk Çelikkıran albümünden Gazhanede bir kış hatırası. Fabrikanın tek kadın çalışanı Mühendis Münevver Hanım da karede yer alıyor.
Gazhane Şenliğinde bir araya gelen eski çalışanlar hasret gideriyor. Sol başta Hasan Koçan(Katrancı) , Adnan Şenol (Sayaç Atölyesi Şefi), Doğan Petmezci ( Şebeke Şefi) Necati Ertekin (Şebeke Müdürü) , Türker Erdağ (Fabrika Müdürü)
Fenerbahçe Genç takımı Eylül 1948 Hasanpaşa Gazhanesi sahasında. (internetten)
Hasanpaşa mahallesinde ne bir park ne bir yeşil alan kaldı. Gazhane Meydanı denilen alan bazen iklim gösterileri, bazen konserler için kullanılıyor sık sık da çocuklara oyun alanı oluyor.
Gazhane Çevre Gönüllülerinin ilk yıllarında Nilgün Canpolat ve arkadaşları bir eylem sonrası hatıra fotoğrafı çektiriyor.Hasanpaşa Gazhanesinin bugünkü duruma gelmesinde Gönüllülerin 26 yıllık mücadelesinin önemli bir payı var. (Gazhane Çevre Gönüllüleri Arşivinden)
Gazhane Çevre Gönüllülerinin çalışmaları devam ediyor. Her ayın üçüncü Cumartesi günü yapılan “Kentten, kırdan mücadele Söyleşileri” kapsamında Beykoz’u Savunuyoruz Platformu kendilerini anlatıyor.
Gazhane’de çocuklar için çeşitli etkinlikler düzenleniyor.
Gazhane Belleği Öykü Atölyesi’nde grubun yürütücüsü Nükhet Eren’le birlikte katılımcılar Gazhane’ye ve mahalleye dair konuşuyor, öyküler yazıyorlar.
Sesli Çalışma Alanı. Üniversite öğrencileri Murat Cantekin, Hasan Keklik, Ceren Boynuk ders çalışmak için Gazhane’ye geliyorlar. Ücretsiz İnternet kullanabildiklerini, Beltur da vejetaryen menü bulunduğunu, ayrıca ders çalıştıktan sonra rahatça Kadıköy’e gidip sosyalleşebildiklerini söylüyorlar.
Gazhane Çevre Gönüllüsü Nesrin Uçar ve Yüksel Demirtaş Beykent Üniversitesi Mimarlık bölümü öğrencilerine Gazhane’yi gezdirerek endüstriyel miras ve yeniden işlevlendirilmesi konusunda bilgi verdikten sonra hatıra fotoğrafı çektiriyorlar.
Gazhane’de 4-5 Haziran 2022 tarihlerinde düzenlenen İleri Dönüşüm Festivalinde kaynakların verimli kullanımına ve atıkların değerlendirilmesine dikkat çeken sanat eserleri ve tasarımlar sergilenirken çeşitli etkinlikler gerçekleştirildi.
Gazhanenin çalıştığı dönemde Temizleme Ünitesi olan bina İklim Müzesi olarak düzenlendi, Kömürün içindeki katran, naftalin, amonyak, kükürt ve benzen bu ünitede ayrıştırılırdı.
