1975’ten sonra başlayan yoğun göç sonucu Karşıyaka semtindeki sağlıksız yapılaşma ortaya çıkıyor. Sanayileşmenin etkisiyle başlayan iç göçün sonucunda kentsel alan % 820 büyümüştür (Sönmez, 2018). İnşaat ve planlama uzmanı Christian Härtel, "Kentin yoğun bir şekilde inşa edilmiş bölgeleri diğer alanlara kıyasla 4, 5 ve hatta 10 dereceye kadar daha sıcak oluyor” diyor. (https://www.kadikoyakademi.org/wp-content/uploads/2015/10/15-30-Eylul-Bulten-Kadikoy-Akademi.pdf)
Gaziantep’te Antroposen Çağ, Mehmet Ali Baz – Ahmet Küçükaydın
1960'lı yıllarda başlayan ve 1969'da tamamlanan kuruluşuyla Gaziantep OSB, Türkiye'nin ilk organize sanayi bölgelerinden biri olma özelliğini taşır. Bugün, beş bölgeden oluşan Gaziantep OSB'nin altıncı bölgesi için 2022'de yeni yatırımcılardan talep toplama süreci başlatılmış ve 2024'te tamamlanması planlanmaktadır. 4325 hektarlık alanıyla, Gaziantep OSB Türkiye'nin en büyük Organize Sanayi Bölgesidir(https://gaosb.org/tr/genel-sayfa/kurumsal/tarihce-1.html).
Kent, sanayileşme ile birlikte göç almış ve bu da konut ihtiyacını artırmıştır. 1960 yılında 100.000 olan nüfus, 2022 TÜİK verilerine göre 2.154.051'e yükselmiştir. Konut ihtiyacı, öncelikle gecekondularla ve ardından kırsal alanların imara açılmasıyla karşılanmıştır. Ancak, Gaziantep'in sanayi yatırımlarının geçmişten günümüze incelendiğinde, sürdürülebilir bir kalkınmanın gerçekleşmediğini göstermektedir (Gürbüz, 2020).
2022'de Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı ile İpekyolu Kalkınma Ajansı tarafından hazırlanan Gaziantep Kalkınma Stratejileri Raporu'nun 2050 projeksiyonuna göre, bölgede en düşük sıcaklık artışının 4,1 °C, en yüksek sıcaklık artışının ise 5,2 °C olması öngörülmektedir. 2070 yılında ise en az 4,9 °C, en fazla 6,2 °C sıcaklık artışı beklenmektedir. Kentin başlıca sorunları arasında hava kirliliği, sanayi atıkları, arazi kullanımı, yetersiz yeşil alanlar, çarpık kentleşme ve kuraklık bulunmaktadır. Küresel ısınma ve iklim krizi, Gaziantep için de sürdürülebilir yaşam koşulları açısından ciddi bir tehdittir(https://www.ika.org.tr/assets/upload/dosyalar/gaziantep-kalkinma-stratejisi.pdf).
Cumhuriyetin kuruluşundan sonra kent planlama uzmanı Jansen tarafından 1938 yılında çizilen kent planı. Yeşil renkler yeşil alanları temsil ediyor.
1950 yılında Söylemezoğlu ve Aru tarafından oluşturulan Gaziantep’in kent planı. 1938 yılına göre bariz bir şekilde yeşil alanlar ve bu alanlara ayrılan yerler azalıyor.
1990 yılında Oğuz Aldan tarafından çizilen kent planı. 1938 ve 1950 yılına nazaran yeşil alanlar daha da azalıyor.
Karşıyaka, 1980’lerde sanayileşmenin etkisiyle başlayan göçün oluşturduğu mahallerden biri. (2021 Google Earth görüntüsü) . Çevreci Enerji Yönetim Kurulu Başkanı Tolga Şallı, kentlerin gelişimi adına ormansızlaştırma, plansız kentleşme fosil yakıt kullanımı gibi nedenlerden dolayı iklim değişimi yaşandığına dikkat çekti. “Bir günde bin yılda oluşan fosil yakıtları tüketiyor ve doğayı yok ediyoruz” dedi (https://www.cevrecienerji.org/iklim-degisikliginin-nedeni-carpik-kentlesme-ve-fosil-yakitlar-2/).
Gaziantep ili 2020-2024 Temiz Hava Eylemi Planı’na göre ildeki hava kirliliğinin nedenleri arasında birinci sırada ısınma, ikinci sırada trafik, üçüncü sırada sanayi yer alıyor. (https://webdosya.csb.gov.tr/db/gaziantep/menu/thep_2020-2024_20200706093931.pdf).
Çıksorut Mahallesi’nde sabah oluyor. Dünya Sağlık Örgütü’nün hazırladığı rapora göre Avrupa’da havası en kirli on kentten sekizi Türkiye'de. Bu sekiz kentten biri olan Gaziantep 4. sırada. 2020 yılı Gaziantep Hava Kirliliği Değerlendirme Raporu verilere göre hava kirliliğinin öncelikli sebebinin (ısınma alt yapısının olmadığı yerlerde) ısınmadan (kalitesiz kömür, plastik, hurda lastik vb. yanıcıların sobalarda yakılmasından) kaynaklandığı belirlenmiştir. (http://www.gaziantepkentkonseyi.org.tr/wp-content/uploads/2020/09/o2ufnsvz.pdf).
Gaziantep Organize Sanayi bölgesinde bir tesisten yükselen duman şehrin havasına karışıyor. 2021 yılında ulusal saatlik ortalama limit değeri en fazla aşan on istasyondan sekizincisi Gaziantep Sankopark İstasyonu’dur. (https://www.temizhavahakki.org/wp-content/uploads/2023/03/KaraRapor_v6.pdf)
Çıksorut Çimento Kavşağı’ndaki çimento fabrikasından duman yükseliyor. 1961’te üretime başlayan fabrika 2019 yılında Gaziantep-Kilis yoluna taşınmış, boşalan 1.5 milyon metrekarelik alana yeni bir merkez kurulmaya başlamıştır. (https://www.gaziantepgunes.com/haber/7281267/eski-cimento-fabrikasi-cazibe-merkezi-olacak#). İngiltere merkezli düşünce kuruluşu Chatham House, dünyaya salınan toplam karbondioksitin yüzde sekizinin çimento kaynaklı olduğunu belirtiyor. Çimento kaynaklı karbon salımında Türkiye, dünyada Çin, Hindistan, AB, ABD, Vietnam’dan sonra 6. sırada yer almaktadır. (https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-465899169).
Şehir markezindeki Kahvelipınar Mahallesi’nde okul ve konutların yanı başında bulunan (ve taşınması planlanan) bulgur fabrikasının bacasından duman yükseliyor. 2021 yılında hava kirliliğine atfedilen ölümlerin sayısal olarak en fazla olduğu ilk on ilden onuncusu Gaziantep’tir. Hava kirliliğine atfedilen ölüm sayısı 960’tır. (Temiz Hava Hakkı Platformu Raporu, s55)
Gaziantep Sanayi bölgesinde yakılan lastiklerden duman yükseliyor. Gaziantep 2021 yılı Çevre Raporuna göre geri dönüşüme ve çimento fabrikalarına gönderilen ömrünü tamamlamış lastikler 437.040 tondur. Kimya Mühendisi A. Pınar Tüzün Demir’in hazırladığı rapora göre lastikleri yakmak, enerji için kullanmak doğru bir yöntem değildir. Lastiklerin yakılması işleminde birçok zararlı gaz atmosfere yayılmaktadır. (https://noktahaberyorum.com/oto-lastik-atiklarinin-yakilmasi-da-havamizi-kirletip-bizi-zehirliyor-ali-makal.html) Valilik, resmi sosyal medya hesabı üzerinden yaptığı açıklamayla, araç lastiği vb. unsurları yakanlara 402 bin 385 lira para cezasının uygulanacağını bildirmiştir. (https://www.yenisafak.com/arac-lastik-yakma-cezasi-h-3675457).
Organize Sanayi Bölgelerinde (OSB) birçok su tankeri bulunuyor. Gaziantep’teki 5 OSB aylık olarak 775.000 ton su tüketmektedir. (https://gaosb.org/tr/genel-sayfa/gaziantep/gaziantep-sanayisi-12.html). OSB’lerde kullanılan suyun bir kısmı kuyulardan karşılanmaktadır. Ancak son yıllarda Gaziantep’teki on yedi bin kuyu sonbaharda kurumaktadır. Kent içme suyu ihtiyacını Kahramanmaraş’taki Düzbağ Barajı’ndan destek alarak karşılamaktadır. Şehirde 6. OSB’nin kurulması projesi tamamladıktan sonra sanayinin su ihtiyacını Fırat Nehri’nden karşılanması planlanmaktadır. (https://www.gaosb.org/tr/haberler/osbnin-su-sorunu-cozuluyor-76.html)
Çıksorut’taki Çimento Kavşağı’nda beton bloklar yükseliyor. Dünyadaki su kaynaklarının en az %10'u çimentoyla karıştırılarak beton yapımında kullanılmaktadır. Dr. Michael Wise "Beton bir ülke olsaydı, Çin ve ABD'den sonra dünyada karbondioksit kirliliğine en çok sebebiyet veren üçüncü ülke olurdu." diyor (https://tr.euronews.com/green/2021/11/29/karbondioksiti-emen-beton-insaat-sektorunun-kuresel-s-nmaya-katk-s-n-azaltabilir-mi).
Kızılhisar’da bir milyon metrekarelik alan üzerine Antepia kuruluyor. 35.000 metrekarelik biyolojik göletiyle, golf sahası, sahre alanı ve alışveriş merkezleriyle şehrin ucunda ayrı bir şehir kurulmaktadır. (https://www.antepiayonetim.com/kategori.php?bolum=ANTEPIA_HAKKINDA). Sadece golf sahalarında bir günde 660 bin ton su tüketildiği ve bu suyun dünyadaki 4.7 milyar insanın bir günlük su ihtiyacına denk geldiği belirtilmektedir. (https://www.haber7.com/yasam/haber/215850-golf-sahalari-dunyanin-suyunu-iciyor).
Düztepe Mahallesindeki gecekonduların karşı yakasında veya karşı cephesinde Beykent Mahallesi yükseliyor. Sanayinin etkisiyle sürekli göç alan şehirde yeni konut yapımları hızla devam etmektedir.
-----
Gaziantep il merkezi, artan nüfusa bağlı olarak insan kaynaklı etkilerin sonucunda hem toprak özellikleriyle hem de bitki örtüsünün yapısıyla doğallıktan uzaklaşmıştır.
Bugün il merkezi konumunda ve gayet yoğun bir nüfusa sahip olan İbrahimli-1-2, Tugay, Yeditepe, Karataş ve Güneykent 2012 öncesine kadar neredeyse boş arazilerdir. Kentsel açık alanların imara açılmasıyla birkaç yıl gibi kısa bir sürede peyzajın değiştiği coğrafik yapının kentleştiği düşünülürse, ilin kuzeyinde, şehre yakın tek doğal alan Sof Dağı’nın da risk altında olduğu belirtilmekte ve antropojik etkilerin minimize edilmesi gerektiği belirtilmektedir. (Pehlivan, 2012).
Fauna(direy) açısından yapılan çalışmalar sonucunda Gaziantep’te otuz sekiz familyaya ait doksan üç kuş türü tespit edilmiştir. Bu türler içinde dokuzunun nesli tehlike altına girmeye yakındır, iki tür tehlike altındadır, altısının durumu hassastır, birinin de neslinin yok olmak üzere olduğu belirlenmiştir (https://webdosya.csb.gov.tr/db/gaziantep/webmenu/webmenu4769.pdf).
Beykent ile Kuzeyşehir arasında, organize sanayinin yanındaki tarım alanında çiftçiler mısırlarını hasat ediyor. Mısır üretim sürecinde suya en çok ihtiyaç duyan bitkilerden biridir. Gaziantep Ticaret Odası Hububat Fizibilite Raporu’na göre 2004 yılında Gaziantep’in ülke genelindeki mısır üretim payı 1.06 iken 2017 yılında 0.79 olmuştur. (https://www.ika.org.tr/assets/upload/dosyalar/gaziantep-hububat-emtia-merkezi-fizibilite-raporu.pdf).
Kuzeyşehir 6. Etap konutları yakınında gün yanığı bir kavun bostanda duruyor. Tarla sahibi “10-15 yıl öncesine kadar deşti hasat (susuz tarım) yapardık. Üzüm, kavun-karpuz, incir ne ekersen olurdu. Kuzeyşehrin imara açılmasıyla ve sanayinin genişlemesiyle ektiğimiz hiçbir şey yetişmiyor. Köydeki birçok göl kurudu. Yakında burası da imara açılacakmış zaten” diyor.
Mavikent konutlarının eteklerindeki Mazmahor Köyü oto sanayinin hemen arkasında kalıyor. Köylüler: “Şehir üstümüze geliyor. Buralar imara açılınca köylü tarlasını yüksek fiyata sattı. Eskiden her taraf bağ eviydi şimdi emlakçı tabelasıyla doldu. Havamız eskiden serindi, sular temizdi şimdi çok sıcak. 2013-2015 yıllarına kadar klima nedir bilmezdik, şimdi her odada klima var, yazın sıcaktan durulmuyor” diyor. “Bilimsel ölçekleme modellerine göre kentteki kontrolsuz yapılaşmanın devam etmesi durumunda tarım alanlarının %80’i kaybolacaktır.” (https://dspace.ankara.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/20.500.12575/60080/19816.pdf?sequence=1).
Şehitkamil İlçesi Karacaburç, Karacaören, Yalangöz ve Dündarlı Mahallelerini (Köyleri) içine alan Kuzeyşehir Bölgesinde 300 bin kişinin ikamet etmesi planlanıyor. İmar süreci başladıktan sonra arsalarını satan köylüler toplu konutlarda ikamet etmeye ve sanayide çalışmaya başlamıştır. 2040 yılına dair yapılan modellemelere göre “yarı doğal alanlar” içinde yer alan tarım alanları en fazla tahribata uğrayan yerlerdir. (https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1551514).
Yamaçtepe’de imara açılan alanda zeytin, fıstık ve incir ağaçları bulunuyor. 2014 yılında Gaziantep’te toplam 28.735 ton zeytin üretimi yapılmışken 2019 yılında bu 18.000 tona düşmüştür. (https://gaziantep.tarimorman.gov.tr/Belgeler/solmenu/Brifingler/2019%20Y%C4%B1l%C4%B1%20Brifing.pdf).
Iconava’nın batısında bulunan yeşil alandaki çadırda Nihat (45) hayvanlarıyla beraber yazı geçiriyor. Nihat yedi yaşından beri ekim kasım aylarında hayvanlarıyla birlikte Muş’un Bulanık köyünden Gaziantep’e göçmektedir. Eskiden babasıyla birlikte en az 450 küçükbaş hayvan getirirken şimdi eşi ve üç çocuğuyla birlikte geliyor ve ancak 150 küçükbaş hayvan getirebiliyor. Nihat mayıs ayında daha serin olan Muş Bulanık köyüne dönecektir. 1990’lardan sonra çadırlarını giderek merkezden daha uzak yerlere kurmaya başlamışlar.
Nihat’ın koyunları otlaktan geldikten sonra plastik depodaki suyu içiyor. Depo tankerle taşınan suyla dolduruluyor. Sanayinin gelişimiyle birlikte kentin su kaynakları azalmıştır. Su ihtiyacının çoğu Kahramanmaraş’tan karşılamaktadır. 2016 yılında kuraklıktan en çok etkilenen illerin başında Gaziantep gelmektedir ( https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/874338).
Nihat’ın yeni aldığı atı Yamaçtepe’de yayılıyor. Burada imara açılan bir milyon 221 bin metrekare alanda 54.700 kişiye konut yapılması planlanmaktadır. 2017 yılında imar planında yapılan son değişikliğe göre sekiz bin metrekarelik yeşil alan plandan çıkarılmıştır. https://www.gaziantep27.net/yamactepe-ve-kizilhisarda-yesil-alan-ve-lise-niye-kaldirildi- Nihat’ın bundan önceki atı “Mavi Rüzgar” Ramazan ayında Nihat orucunu açarken yoldan atılan tek el silahla vurulmuş.
Yamaçtepe’de imara açılan ve henüz yok edilmemiş olan yeşil alanlarda kuşlar yaşamaya devam ediyor.
Gaziantep merkeziyle yeni kurulan Akkent, İbni Sina, Mavikent mahalleleri arasındaki bağlantıyı sağlayacak yol çalışmasındaki inşaat alanında iş makineleri çalışıyor. 2012 Gaziantep İl Tarım Müdürlüğü raporunda Gaziantep ili toplam arazisi içinde tarım alanı oranı % 61 iken 2019 yılı Gaziantep ÇED raporuna göre bu oran % 51 olarak verilmiştir. Yapılan bilimsel ölçekleme çalışmalarında, il merkezindeki kontrolsüz kentleşmenin devam etmesi durumunda, 2040 yılında yaklaşık 22.000 hektarlık bir alanın kentsel alana dönüşeceği, bununla birlikte 14.000 hektarlık tarım alanında ve 2.500 hektarlık orman alanında kayıplar yaşanacağı öngörülmektedir.(https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1551514).
----
Gaziantep sanayileşmeden sonra yerel ve küresel ticaret unsurlarının etkisiyle kent merkezi dört bir yöne yayılmıştır. Örneğin Kızılhisar ve İbrahimli gibi köylerdeki bağ evleri yerini üst gelir grubunun oturduğu lüks konutlara, villalara bırakmıştır.
Özetle, kentleşme sermaye odaklı teşekkül etmiştir. Yağ lekesi şeklinde büyüyen şehir yeni kurulan mahaller arasında ulaşımı sağlamak için yeni yollar inşa etmiştir (Aliağaoğlu ve Koyuncu, 2019). Bunların sonucunda yeşil alanlar, meralar giderek azalmıştır. İmar ve inşaat çalışmaları sonucunda oluşan atıklar yıldan yıla artmıştır. Gaziantep ilinde oluşan hafriyat atıkları miktarı(ton) 2010’da 1.558.256,00 iken 2018’de 7.268.568,44’tür (https://webdosya.csb.gov.tr/db/ced/icerikler/gaz-antep_-cdr2018-20200210112211.pdf).
Küresel ısınmaya etki eden faktörler incelendiğinde, karbondioksit salımının %35’inin inşaat kaynaklı olduğu bilinmektedir (Çekirge ve Çubukçuoğlu, 2017).
Düztepe- Dutluk mevkiindeki kentsel dönüşüm kapsamında yol genişletilirken bir ağaç vinçle sökülüyor. Belediye Başkanı buradaki 1043 evin yıkılacağını ve trafiği rahatlatacak çok şeritli yolların yapılacağını ifade etti.(https://telgraf.net/haber/13515829/bu-yol-trafigi-rahatlatacak)
Gaziantep merkez ile Akkent arasındaki yol çalışmasında kepçelerin kazdığı toprak kamyonlarla Yeşil Vadi’nin kıyısına taşınıyor. “İnşaat alanında kullanılan kırıcılar, buldozerler, damperler gibi ağır makineler çok uzun süre çalışır durumda oluyor. Bu ağır araçlar genelde dizel motoruna sahip oldukları için karbon monoksit, karbon dioksit, nitrojen oksitler ve hidrokarbon gazları salıyorlar havaya” (https://iklimgazetesi.com/sayilarla-kirlilik-insaat/) Sanayileşmenin etkisiyle kentlerde oluşan nüfus artışları, şehirlerin çevresindeki verimli tarım alanlarında kaçınılmaz olarak tarım dışı amaçla kullanımı ve betonlaşmayı da artırmaktadır (Sağlık ve Kelkit, 2012).
Gaziantep Sanayi Bölgesinde çalışacak işçiler için Kuzeyşehir konutları inşa ediliyor. Sanayi bölgesiyle konutlar arasındaki ulaşımı hızlandıracak on kilometre uzunluğunda altmış metre genişliğinde yol yapılmaktadır. Buradaki elli bin konutta iki yüz elli bin kişi yaşamaktadır. “Karayolu inşaat sektörü karbon salımının da önemli bir kaynağıdır.” https://open.metu.edu.tr/handle/11511/86277
Gaziantep Kuzeyşehir ile Organize Sanayi arasındaki yol yapım ve alt yapı çalışmaları devam ediyor. Küresel ısınmanın nedenlerinden biri siyah rengin ışığı çekmesinden dolayı asfalt yollardır. (https://webrazzi.com/2017/09/11/los-angelestan-sehirdeki-sicaklik-artisina-yeni-cozum-caddeleri-boyama/).
Düztepe mahallesinden geçen ana yol Akkent ile şehir merkezini birbirine bağlıyor. Gaziantep’teki sıcaklık terselemesi ile ilgili araştırmalar yapan coğrafya öğretmeni Osman Sarıgül küresel ısıtma konusunda, “Bu sorunun ortaya çıkmasında kalitesiz ve aşırı fosil yakıt tüketimi gibi beşeri etkilerin yanında kent yerleşimin kurulmuş olduğu yerin jeomorfolojik özellikleri gibi doğal faktörler de etkili olmaktadır.” diyor. (https://www.gaziantepgunes.com/haber/7168125/hava-kirliliginde-4-siradayiz).
Bu yeşil alanın imara açılma nedenlerinin başında 2014 imar planında şehrin hızlı bir şekilde göç alması gösterilmektedir (https://www.gaziantep.bel.tr/uploads/2020/07/aciklama-raporu7320.pdf). İmar planında 470633.82 m2 konut alanı 42062.00 konu+ticaret alanı önerilirken park alanı 49661.9 m2’dir.
Gaziantep Organize Sanayinin hemen yanındaki Beykent Mahallesinde inşaatlar devam ediyor. Beykent’te 2008 yılında 3100 kişi ikamet ederken 2021 yılında bu rakam 18.741 kişiye çıkmıştır. Hızla artan nüfusa koşut olarak inşaat faaliyetleri de sürmektedir. Müteahhitlik sektörü küresel servetin yüzde 50’den fazlasını, karbon emisyonlarının yüzde 39’unu temsil ediyor. Binalar, küresel emisyonların yüzde 30’undan fazlasına neden oluyor” (https://www.dorce.com.tr/dunya-gazetesi-webinari-iklim-krizi-ile-mucadelede-uyuyan-dev-insaat-sektoru/).
Yamaçtepe Mahallesindeki yeşil alan üzerinde birçok emlakçı tabelası bulunuyor. İmara açılan bu alanda, ilk etapta 5.706 konutun inşa edilmesi planlanmaktadır.
