Ebru Baybara Demir, Mezitli Perşembe pazarında, gönüllülere, organik atıkları, plastik ve kâğıt atıklardan ayrıştırmayı uygulamalı olarak anlatıyor. Mezitli Belediyesi ile iş birliği halinde yürütülen bu çalışmada Ebru Baybara Demir, Diyarbakır Kayapınar’daki sıcak kompost yöntemini ile projenin işleyişini gönüllülerle paylaşmaktadır.
Kompost Kardeşliği, Hasibe Çuhadar
Teknolojik gelişme ve sanayileşme, nüfus artışıyla birlikte hızlı kentleşme ve tüketim, insan faaliyetlerinin çevre üzerindeki baskısını artırıyor. Ürettiğimiz atıkların miktarı ve içerikleri çevreyi tehdit edici düzeyde. Çözünebilir biyolojik /organik atıklar katı atık depolama sahalarına gönderildiğinde, toprak ve yeraltı suyu kirliliğine yol açıyor. Aynı zamanda sera gazı etkisine yol açan metan gazı salınıyor.
Kentsel çöpler toplanırken, depolama alanlarına gönderilirken harcanan fosil yakıt, çöp alanlarına ayrılan arazilerin büyüklüğü ciddi ekolojik sorunlar yaratıyor. Evde veya bahçede mutfak atıklarını komposta dönüştürenler bulunduğu gibi sayıları az olmakla birlikte kompost tesisleri kuran belediyeler de var.
Türkiye’de henüz işleyen bir atık yönetimi alt yapısı kurulamadığı için, her yıl milyonlarca doğal kaynak, binlerce insan için istihdam olanakları ve milyonlarca dolarlık bir servet boşa harcanıyor.
Doğanın kendini yenileme kapasitesi sınırlarına dayanmışken Türkiye’de katı atığın büyük bir çoğunluğu hala gerektiği gibi dönüşüme tabi tutulamıyor.
Oysa yaşamış olan her şey kompost yapılabilir.
Kompost ya da organik gübre üretimi diye bilinen yöntem organik atıkların geri dönüştürülerek gübre haline getirilmesidir. Buna “siyah altın” da denir.
Kompost yapımında sebze meyve atıkları yani biyobozunur atıklar ile ağaç dalı, kuru yaprak gibi kahverengi karbon atıkları birbirine karıştırılarak biyolojik yanma sağlanır. Bu işlem mikroorganizmalar yardımıyla kolayca bozunan karışımların temel birleşenlere ayrılmasıdır.
Kompost yapımında çeşitli teknikler vardır. Bunlar soğuk kompost, sıcak kompost ve solucan kompostu gibi üç temel yöntemin yanı sıra bokaşi kompostu, örtüleme (malç) yöntemleridir. (1)
Bu esaslarla kompost üretimi yapmak için “Topraktan Toprağa Biyobozunur Atık Yönetimi” adıya bir proje başlatılmış. (2) Projenin eğitim ve uygulamalarını sürdüren Ebru Baybara Demir “Bu projenin en önemli odaklarından biri Mersin Mezitli. İnanılmaz bir gönüllü grubumuz var. Üç yüz kadar arkadaşımız çalışıyor. Onlar projenin kalbi haline geldi.” diyor.
Bu hikayede Mersin Mezitli’de yaşayan bir grup kadının kompost gübre yapımı ve dayanışmayla gerçekleştirdikleri kent tarımı uygulamaları anlatılıyor.
Mezitli çarşamba pazarında belediye çalışanları ayrıştırılmış organik atıkları kompost alanına götürmek için araca yüklüyor.
Gönüllüler ve belediye çalışanları kurumuş öğütülmüş dal kırıntılarıyla, öğütülmüş organik pazar atıklarını karıştırıyor. Ebru Baybara Demir’in deneyimlerini aktardığı çalışma daha sonra Mersinli gönüllüler tarafından sürdürülecek.
Mersin Pazarcılar Odası Başkanı Abdulhalim Batur ve Mezitli Belediyesi Temizlik İşleri Müdürü Mehmet Şükrü Güneş ile akademisyen Ali Düdükçü, Mezitli pazar esnafına atıkların toplanması ve hazırlanması konusunda bilgi veriyor.
Emekli İngilizce Öğretim görevlisi Ali Düdükçü, bir yıl önceki kompostu hasat ediyor. Ali Düdükçü site sakinlerinin organik atıklarını toplamakta ve bahçesinde büyük saksıların içinde kompostlamaktadır. Kompostun bu haline siyah külçe diyor.
Kompostun içindeki solucanlar burada hayat olduğunu ve kullanıldığı alana fayda sağlayacağını gösteriyor.
Ali Düdükçü, semt pazarlarında atık ayrıştırırken esnafının attığı avokadolardan fidan yetiştiriyor.
Emekli Üniversite Sekreteri Ahmet Kamacı pazar esnafının attığı soğanlar içinde dikilecek olanları ayrıştırıyor. Daha sonra bahçesinde taze soğan yetiştirecek.
Bediz Yılmaz, çocuklara Bokashi (organik ev atıklarından gübre yapma) tekniğini öğretiyor. Mersin Üniversitesinde Öğretim Görevlisiyken KHK ile görevinden ihraç edilmiş olan Bediz Yılmaz uzun süredir kompost üretim çalışmalarında gönüllü olarak yer almaktadır.
Nilüfer Gatenyo ve Saadet Yılmaz, apartman blokları arasındaki boş arazide Bediz Yılmaz’a fide dikimi için yardım ediyor. Temiz tarım yapan, kimyasal gübre ve zehir kullanmadan ata tohumlarıyla üretim yapmaktalar. Grup, Mersin Mezitli Belediyesi ile Ebru Baybara Demir koordinasyonundaki Yaşamı İyileştiriyoruz Biyobozunur Atık Projesinde gönüllü olarak yer almaktadır.
Filiz Kazankaya bitkilerin kalsiyum ihtiyacını karşılaması için bitki köklerine yumurta kabuğu külü döküyor. İnsan Kaynakları alanında iki yıl çalışan Kazankaya iş yaşamını terk ederek Kent tarımı yapmaya başlamış.
Fırınlanarak öğütülmüş yumurta kabukları bitkilerin kalsiyum ihtiyacını karşılamak için diplerine dökülüyor.
Mersin Fuat Morel Mahallesinde blokların arasındaki boş alanlarda kent tarımı yapılıyor.
Şehir işindeki tarlalarda temiz tarım uyapılıyor kompost gübre kullanılıyor ve atalık tohumlar yetiştiriliyor. Bu tohumlar doğal tarım yapan diğer gruplarla takas ediliyor.
1- Soğuk kompost çözünebilir organik malzemelerin yığına sürekli eklenmesiyle oluşur. Bu süreç doğal toprak oluşumuna benzer altı ay ile iki yıl kadar sürer. En basit ve en garantili yöntemdir.
Sıcak kompost hızlı, etkili bir yöntem olmakla birlikte deneyim ve bilgi gerektirir. Bir ay gibi bir sürede kullanıma hazır hale gelir.
Solucan kompostu ise kırmızı kompost solucanlarını atıklarıyla elde edilir. Bokaşi kompostu fermente olmuş organik maddelerdir. Şehirlerde apartman dairelerinde yapılabilen kompost türüdür.
Örtüleme (Malç) yöntemi ise toprağın üzerini örtmede kullanılan tüm malzemelerle (malç) yapılır. Bunlar tahıl sapı ve samanı, kağıt, karton, ağaç talaşı, kuru yapraklar, ağaç kabukları, taze biçilmiş ot taş çakıl ot gibi malzemelerdir.
2- Topraktan gelen yine toprağa dönüyor. Diyarbakır \ Kayapınar Belediyesi ve Topraktan Tabağa Kalkınma Kooperatifi işbirliği ile başlayan Topraktan Toprağa Biyobozunur Atık Yönetimi Projesinde pazar yerlerinde atık gıdalar komposta, kullanılabilir olanlarsa paketli gıdaya dönüştürülüyor.
26 Nisan 2021’de başlayan bu projede her pazar yerinden ortalama üç tona yakın çıkan atıklar kompost yapmak için toplanıyor.
Türkiye genelinde 2200 gönüllü 37 Belediye bu projeye destek sağlıyor.
Türkiye’nin en büyük kompost sahası Adana Yüreğir Belediyesi tarafından on iki dönüm üzerine kurulmuş.